A’mâk-ı Hayâl romanında “Mise En Abyme”

Arma biliminde, büyük bir kalkanın içindeki aynı nişanı taşıyan daha küçük kalkanı tarif etmek için kullanılan “mise en abyme”in kelime anlamı “sonsuz uçuruma koymak”tır. Mise abyme’i, hanedan armalarının görsel düzenlenişindeki yansıma ve derinlik etkisinden ilham alarak edebiyata kazandıran André Gide, kavramın çerçevesini “resim içinde resim” “oyun oyun” gibi farklı bağlamlarla genişletmiş, Kalpazanlar romanında edebî teknik olarak mise abyme’e örnekler sunmuştur. Roman sanatına yeni açılımlar kazandırmak isteyen Gide’in bütünü temsil eden/yansıtan birimleri anlatıya yerleştirmesi romanın yazılış sürecini tema kurguya dâhil etmesi Yeni Romancılar ile postmodernist yazarların görüşlerini de etkilemiştir. Claude-Edmonde Magny, Lucien Dällenbach Marcus Snow pek çok araştırmacının çalışmaları ise abyme’in karakteristik özelliklerinin ortaya çıkmasını kavramsal çerçevesinin genişlemesini beraberinde getirmiştir. Bu çalışmada, Şehbenderzâde Filibeli Ahmed Hilmi’nin A’mâk-ı Hayâl romanında, terim izi sürülmüş, yapısı muhtevası itibariyle helezonik düzene sahip olan romandaki mikro yapıların makro yapıyla bağlantısı incelenmiştir. İç huzurunu arayan Râci’nin içine düştüğü inanç buhranından kurtulmak üzere çıktığı hakikat yolculuğunu anlatan roman; yansıma, tekrarlama, benzeme parça-bütün ilişkisi kurma özellikleri göz önünde bulundurularak ele alınmış, Hilmi’nin, Hayâl’in merkezine/kalbine yerleştirdiği yapılar çözümlenmeye çalışılmıştır.